[Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Mana Salih.]
Ο Dr. Dervish Ozer, έγραψε την ιστορία του «θείου Mana Salih». Δεν γνωρίζει το επώνυμο του Salih που πέθανε πριν από χρόνια, αλλά λέει ότι όλοι στην Επηχώ τον αποκαλούσαν «Mana Salih», συμπεριλαμβανομένων των παιδιών του. Ο Mana Salih από την Επηχώ είχε πάει ως στρατιώτης για να πολεμήσει κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως πολλοί Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι, είχε καταταγεί στον στρατό λόγω της φτώχειας. Ο Dr. Dervish Ozer τον θυμάται από τα παιδικά του χρόνια και είχε την ευκαιρία να μιλήσει μαζί με τον Mana Salih πριν πεθάνει. Ακολουθεί η ιστορία όπως την έγραψε ο Dr. Dervish Ozer:
«Τον γνώρισα ως ένα πολύ νευρικό άτομο. Ως παιδιά, στην πραγματικότητα τον φοβόμασταν. Αισθανόμασταν ότι απλά θα σήκωνε το μπαστούνι του και θα άρχιζε να μας χτυπάει. Κάθε φορά που έβλεπε εμάς τα παιδιά να παίζουμε στον δρόμο, μας πλησίαζε. Και εμείς αφήναμε το παιχνίδι από φόβο και απλά τον ακούγαμε. Τον ακούγαμε, αλλά δεν ξέρω αν μπήκε κάτι στο μυαλό μας από αυτά που μας έλεγε. Αλλά πρέπει κάτι να έγινε, αφού ακόμα θυμούμαι τι μας έλεγε».
Βρύσες στους δρόμους
«Δεν τον ρωτούσαμε τίποτα. Μόνο ακούγαμε και ευχόμασταν να φύγει για να επιστρέψουμε στα παιχνίδια μας. Μερικές φορές οι συμβουλές που μας έδινε έπαιρναν τόσο πολύ χρόνο που το παιχνίδι δεν μας άρεσε πια και σταματούσαμε να παίζουμε ακόμα και όταν είχε φύγει. Στο παρελθόν υπήρχαν βρύσες στους δρόμους. Ήμασταν απλά παιδιά, πηγαίναμε και ανοίγαμε τη βρύση του δρόμου και με το νερό που έβγαινε από τη βρύση φτιάχναμε ποτάμια και φράγματα στο έδαφος. Μερικές φορές φτιάχναμε λάσπη και παίζαμε πολεμικά παιχνίδια. Κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου παιχνιδιού με το νερό και τη λάσπη, ερχόταν θυμωμένος κοντά μας, έκλεινε τη βρύση και άρχιζε να μας κάνει κήρυγμα, να μας δίνει συμβουλές. «Μην σπαταλάτε το νερό δεν θα μπορείτε να βρείτε νερό για να πιείτε. Χρησιμοποιείτε το δικαίωμα στο νερό όλων των ζωντανών όντων. Μην τολμήσετε να το σπαταλάτε έτσι», έλεγε, και συνέχιζε να μιλάει για λίγη ώρα και μετά έφευγε».
Πετώντας σκουπίδια
«Καθώς παίζαμε, πετούσαμε τα χαρτιά περιτυλίγματος των γλυκών και των πραγμάτων που τρώγαμε στον δρόμο. Ερχόταν κοντά μας, μάζευε όλα τα χαρτιά περιτυλίγματος, τα έβαζε στον σάκο του και έφευγε. Στην πραγματικότητα δεν έφευγε αλλά έμενε και μας συμβούλευε για πολλή ώρα. Μας έλεγε ότι μόνο τα γαϊδούρια και τα βόδια που ήταν δεμένα με σχοινί θα έχ…αν στο μέρος που έτρωγαν και έπαιζαν. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να το κάνουν αυτό. Αλλά, ποιος τον άκουγε; Κατουρούσαμε εκεί που παίζαμε και πετούσαμε όλα τα σκουπίδια μας. Παρ’ όλο που ποτέ δεν μας φώναζε, δεν μας άγγιζε και δεν μας χτυπούσε, τον φοβόμασταν πολύ. Τώρα που το σκέφτομαι, δεν ήταν καν φόβος αυτό το συναίσθημα. Είχε δίκαιο σε αυτά που μας έλεγε και η δική μας αντίδραση ήταν ένα είδος σιωπής απέναντι στο δίκαιό του. Σιωπούσαμε όταν μας υπεδείκνυε τα λάθη μας.»
Μου είπε για τη φτώχεια και τον πόλεμο: «Τα χρόνια πέρασαν και δεν φοβόμασταν πια. Είχαμε μεγαλώσει. Τώρα ήταν η ώρα να τον ρωτήσω κάποια πράγματα που πάντα μας έλεγε. Μια μέρα που έκανε αυτό που έκανε πάντα, τον πλησίασα για να τον βοηθήσω και να μιλήσω μαζί του (χωρίς να ζητήσει χρήματα από κανέναν, έπαιρνε τη σκούπα και το καρότσι του και σκούπιζε όλο το χωριό.). Λόγω των ερωτήσεών μου πρέπει να κατάλαβε ότι ήθελα να μιλήσω μαζί του και καθίσαμε δίπλα στη βρύση του δρόμου κοντά στο τζαμί και αρχίσαμε να μιλούμε.
‘Όλα αφορούσαν τη φτώχεια, μακάρι να τυφλωθεί η φτώχεια’, μου έλεγε. ‘Μακάρι να τυφλωθούν οι Γερμανοί και οι Άγγλοι. Πολέμησαν για το ποιος θα φάει τους καρπούς της γης. Στην πραγματικότητα δεν τσακώνονταν. Μας ανάγκασαν εμάς να πολεμήσουμε. Καταταχθήκαμε στον στρατό λόγω της φτώχειας. Πρώτα μας έγδυσαν εντελώς σε ένα μεγάλο κτήριο και μας έβαλαν σε σειρά – εγώ, ούτε καν μπάνιο δεν έκανα εντελώς γυμνός στο χαμάμ (δημόσια λουτρά). Όπως σας είπα, αυτό ήταν λόγω της φτώχειας, μακάρι να τυφλωθούν τα λεφτά. Κοίταζαν τα δόντια μας και τα γεννητικά μας όργανα σαν να αγόραζαν γαϊδούρι από το πανήγυρι. Και συναγωνιζόμασταν για να μας επιλέξουν, φουσκώνοντας το στήθος μας. Χαμογελούσαμε στον Άγγελο του Θανάτου μας. Τέλος πάντων, κάποιοι από εμάς δεν επιλεχτήκαν, κάποιοι άλλοι επιλέχτηκαν. Αυτοί που δεν επιλέχτηκαν έκλαιγαν. Αυτοί που επιλέχτηκαν αγκαλιάζονταν και έκλαιγαν από χαρά. Κατάλαβα πολύ αργότερα ότι εκείνη τη μέρα κλαίγαμε για τον θάνατο. Πρώτα ήμασταν στα Πολεμίδια και μετά στην Αίγυπτο. Είχαμε εκπαίδευση, εκπαίδευση, ξυλοδαρμούς και εκπαίδευση μέχρι που μας κοβόταν η ανάσα μέσα στην άμμο. Ακούγαμε μόνο ένα πράγμα: 'Ξάπλωσε κάτω', 'Σήκω πάνω', 'Τρέξε', 'Πήδα', 'Σύρσου'. Αυτή ήταν η ζωή. Οι εντολές και η τήρηση των εντολών. Συνειδητοποίησα πολύ αργότερα ότι αυτό ήταν το νόημα της στρατιωτικής θητείας. Ότι κάνεις ό,τι σου λένε. Και είδαμε ότι μετά την εντολή 'Ξάπλωσε κάτω' και 'Σήκω πάνω', η εντολή που ερχόταν ήταν 'Πέθανε'. Όλα αυτά έγιναν εξαιτίας της φτώχειας.»
Ζωντανός στην κοιλότητα
Πήρε μια χούφτα νερό από τη βρύση του δρόμου και το ήπιε, χύνοντάς το στο πηγούνι του. «Ξέρεις πόσο ωραίο είναι να πίνεις αυτό το νερό εδώ από αυτή τη βρύση; Τέλος πάντων, μας έβαλαν σε ένα πλοίο και μας πήραν για να πολεμήσουμε στον πόλεμο σε ένα μέρος που δεν γνωρίζαμε. Στην αρχή δεν πολέμησα. Καθώς αυτοί που πέθαναν πολλαπλασιάζονταν, μας έσυραν στον πόλεμο. Με ένα μαρτίνι στο χέρι, ήμασταν σε ένα χαντάκι δέκα άτομα. Ήταν ένα μεγάλο χαντάκι. Στην πραγματικότητα ήταν μια τεράστια κοιλότητα που άνοιξαν οι βόμβες που έριξαν τα αεροπλάνα. Δεν μπορούσαμε να σηκώσουμε το κεφάλι μας, βόμβες και σφαίρες ήταν παντού γύρω μας. Και μια βόμβα έπεσε στην κοιλότητα που βρισκόμασταν. Μετά κατάλαβα ότι μια βόμβα είχε πέσει στην κοιλότητα. Συνήλθα μόνο νιώθοντας το βάρος και την υγρασία πάνω μου. Ένα πτώμα ήταν πάνω μου, σηκώθηκα... το μισό μου σώμα ήταν βουτηγμένο στο αίμα. Έλεγξα το σώμα μου για να δω αν είχα τραυματιστεί. Ένιωθα πόνο σε όλο μου το σώμα. Κανένας άλλος δεν είχε μείνει ζωντανός εκτός από μένα. Εννιά από όλους τους άλλους δεν ήταν ζωντανοί. Δεν υπήρχαν άνθρωποι εκεί, υπήρχαν μόνο μέρη σώματος. Καθώς περιμέναμε σε εκείνη την κοιλότητα να σβήσει η φωτιά μαζί με εννέα φίλους, είχαν όλοι συνθλιβεί σε κομμάτια. Μόνο εγώ είχα μείνει ζωντανός.
Όχι, δεν υπήρχε καμία ένοχη συνείδηση ή κάτι τέτοιο. Ήμουν χαρούμενος που ήμουν ζωντανός; Όχι, ούτε αυτό. Και τι έκανα μέχρι το βράδυ; Έμεινα ανάμεσα στα ανθρώπινα κομμάτια. Είχα κάποιο νερό που το συνειδητοποίησα πολύ αργότερα. Μέσα στις μπότες μου υπήρχε αίμα, προσπάθησα να το καθαρίσω. Καθάρισα τα κομμάτια του κρέατος που ήταν πάνω μου. Και εκείνο το βράδυ βγήκα από εκείνη την κοιλότητα και διέφυγα. Μετά με τιμώρησαν οι Άγγλοι επειδή είχα λιποτακτήσει. Αλλά ποτέ δεν πήγα στον πόλεμο και δεν πολέμησα ξανά.
Τώρα έτρωγα χώμα και χορτάρι, αλλά δεν θα ξαναπήγαινα ποτέ στον πόλεμο.»
Σηκώθηκε, πήρε τη σκούπα του και άρχισε πάλι να σκουπίζει.
Ας αναπαυθεί εν ειρήνη
«Ο κόσμος είναι γεμάτος βρομιά», είπε. «Δεν θα καθαρίσει μόνο και μόνο επειδή τον καθαρίζει ο Mana Salih, αλλά και πάλι τον καθαρίζω.»
Ποτέ δεν τον ξαναείδα μετά. Κάθε φορά που πηγαίνω στο χωριό, νιώθω ότι θα βγει από τη γωνία ενός σπιτιού με το μπαστούνι του και να μας βάζει σε μια σειρά και να μας παραπονιέται να μην λερώνουμε αυτόν τον κόσμο. Ας αναπαυθεί εν ειρήνη. Τη μοναδική φωτογραφία του που έχω, την τράβηξε ο Sedat Chomunoghlou και τον ευχαριστώ για αυτή τη φωτογραφία.»
Sevgul Uludag
Τηλ: 99 966518
